Mąż zaufania ma prawo:

1. być obecny podczas wszystkich czynności komisji, do której został wyznaczony, w szczególności przy:
   • przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą;
   • przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą;
   • sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników;
   • sprawdzaniu prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych;
2. być obecny w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu (Państwowa Komisja Wyborcza dopuszcza, by mężowie zaufania danego komitetu wyborczego mogli zmieniać się w ciągu pracy komisji);
3. wnosić do protokołu uwagi, z wymienieniem konkretnych zarzutów (w protokole zamieszcza się adnotację o wniesieniu uwag);
4. być obecny przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.

Mąż zaufania zawsze otrzymuje kopię protokołu głosowania w obwodzie.

Niedopuszczalne jest utrudnianie przez członków komisji obserwacji mężom zaufania wszystkich wykonywanych czynności.

Mąż zaufania nie może:

• wykonywać żadnych czynności członka komisji;
• pomagać członkom komisji lub instruować ich;
• prowadzić jakiejkolwiek agitacji politycznej w lokalu wyborczym;
• pomagać wyborcom w głosowaniu ani udzielać im wyjaśnień;
• udzielać pomocy w głosowaniu wyborcy niepełnosprawnemu, nawet na jego prośbę (art. 53 Kodeksu wyborczego);
• pełnić funkcji pełnomocnika do głosowania (art. 55 Kodeksu wyborczego);
• liczyć ani przeglądać kart do głosowania przed rozpoczęciem głosowania, w trakcie głosowania i po jego zakończeniu, tj. nie może mieć żadnego kontaktu fizycznego z kartami do głosowania – nie może dotykać kart w żadnym momencie;
• naruszać tajności głosowania; mąż zaufania nie może wchodzić do pomieszczenia za zasłoną zapewniającego tajność głosowania, gdy w pomieszczeniu tym znajduje się wyborca, nawet jeśli wyraził on na to zgodę lub poprosił o to męża zaufania.

W sytuacji gdy działania mężów zaufania wykraczają poza ich uprawnienia, utrudniają pracę komisji, zakłócają powagę głosowania lub naruszają tajność, przewodniczący komisji może wydać polecenia o charakterze porządkowym. Fakt wydania polecenia porządkowego należy odnotować w protokole głosowania.

Rejestrowanie czynności obwodowej komisji wyborczej

Od podjęcia przez obwodową komisję wyborczą czynności przed rozpoczęciem głosowania do podpisania protokołu głosowania, czynności obwodowej komisji wyborczej na obszarze kraju mogą być rejestrowane przez mężów zaufania z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących. Przepisy Kodeksu wyborczego przewidują wyłącznie rejestrację prac komisji obwodowych (bez transmisji).

Powyższe odbywa się na zasadzie dobrowolności („może” rejestrować, co nie oznacza, że jest zobowiązany), a ponadto z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących, a więc na sprzęcie prywatnym.

Zarejestrowany materiał z przebiegu czynności obwodowej komisji wyborczej może być przekazany przez męża zaufania do ministra właściwego do spraw informatyzacji przy użyciu:

• usługi elektronicznej, po uwierzytelnieniu wnioskodawcy, który przechowuje materiał do czasu stwierdzenia ważności wyborów;
• usługi elektronicznej udostępnionej w publicznej aplikacji mobilnej, po uwierzytelnieniu męża zaufania z wykorzystaniem certyfikatu wydanego użytkownikowi publicznej aplikacji mobilnej, który przechowuje materiał do czasu stwierdzenia ważności wyborów.

Minister właściwy do spraw informatyzacji przetwarza wizerunki osób widocznych w zarejestrowanym materiale. Mąż zaufania przetwarza materiał wyłącznie w celu przekazania go do ministra właściwego do spraw informatyzacji i usuwa go niezwłocznie z urządzenia rejestrującego oraz wszelkich – zarówno fizycznych, jak i wirtualnych – nośników pamięci, na których został zapisany, a których mąż zaufania pozostaje posiadaczem, nie później niż do końca dnia następującego po dniu, w którym obwodowa komisja wyborcza przekazała protokół głosowania w obwodzie – komisji wyborczej wyższego stopnia.

Materiały zawierające zarejestrowany przebieg czynności, na wniosek męża zaufania rejestrującego te czynności, mogą zostać zakwalifikowane jako dokumenty z wyborów w rozumieniu art. 8. Wówczas komisja wyborcza pakuje taki materiał, opieczętowuje go oraz przekazuje z innymi dokumentami z wyborów.

Dokumenty z wyborów są przekazywane do archiwów państwowych i mogą być udostępniane. Są przechowywane przez okres co najmniej 5 lat.

Przywileje przysługujące mężowi zaufania

W przeciwieństwie do obserwatora społecznego praca męża zaufania jest wynagradzana. Dieta za pracę męża zaufania wyznaczonego do obwodowej komisji wyborczej przysługuje w wysokości 40% zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych (dieta członka komisji to 350 zł).

Dieta wypłacana jest wyłącznie tym mężom zaufania, którzy obserwowali głosowanie przez co najmniej 5 godzin i obserwowali cały przebieg ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania.

Dieta ta jest wypłacana na podstawie ewidencji czasu przebywania męża zaufania w lokalu wyborczym prowadzonej przez przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej, który wydaje zaświadczenie mężowi zaufania, który spełnił warunki niezbędne do wypłaty diety.

Zaświadczenie zawiera imię i nazwisko męża zaufania, oznaczenie obwodowej komisji wyborczej, której przewodniczący wydaje zaświadczenie, stwierdzenie, iż mąż zaufania spełnił warunki niezbędne do wypłaty diety.

Zaświadczenie – sporządzone w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje mąż zaufania, a drugi stanowi dokument z wyborów – jest opatrzone pieczęcią komisji wyborczej oraz podpisane przez przewodniczącego danej komisji.

Dieta jest wypłacana przez wójta po złożeniu w urzędzie gminy wniosku o wypłatę diety wraz z zaświadczeniem, albo jego uwierzytelnioną kopią, w terminie 30 dni roboczych od dnia złożenia wniosku.

Mężowi zaufania w związku z wykonywaniem zadań przysługuje także zwolnienie od pracy:

• na dzień głosowania oraz liczenia głosów;
• na dzień następujący po dniu, w którym zakończono liczenie głosów;
• z zachowaniem prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy.

W razie zamiaru skorzystania ze zwolnienia od pracy, mąż zaufania jest obowiązany – co najmniej na 3 dni przed przewidywanym terminem nieobecności w pracy – uprzedzić w formie pisemnej pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, a następnie – nie później niż następnego dnia po upływie okresu nieobecności w pracy – dostarczyć pracodawcy zaświadczenie usprawiedliwiające nieobecność w pracy wykonywaniem zadań męża zaufania.

Zaświadczenie – sporządzone w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje mąż zaufania, a drugi stanowi dokument z wyborów – jest opatrzone pieczęcią komisji wyborczej oraz podpisane przez przewodniczącego danej komisji. Państwowa Komisja Wyborcza, w drodze uchwały, określi wzór zaświadczenia.

Instrukcje i wskazówki dla mężów zaufania

Wiele instytucji wyznaczając swoich przedstawicieli na mężów zaufania czy obserwatorów społecznych, przekazuje im instrukcje, poradniki i wskazówki dotyczące procedury wyborczej, ze szczególnym uwzględnieniem tego, na co mają zwrócić uwagę podczas swojej pracy.

Najczęściej instrukcje dotyczą:

• stałej obecności męża zaufania w lokalu wyborczym;
• koncentracji uwagi na urnie wyborczej – czy jest prawidłowo zaplombowana i w prawidłowy sposób opieczętowana i nikt nie dorzuca do niej żadnych dokumentów;
• doglądania arkuszy ze spisem wyborców i kart do głosowania podczas pracy komisji, sprawdzania, czy komisja nie sugeruje wyborcom, na kogo należy zagłosować, oraz czy prawidłowo sprawdza tożsamość wyborców;
• zwracania uwagi na próby odciągnięcia mężów zaufania od ich obowiązków poprzez proponowanie przerw, poczęstunków;
• obserwowania składu komisji – czy cały czas jest zachowana wymagana ustawą liczba członków komisji obecnych w lokalu wyborczym;
• sprawdzania, czy liczba kart do głosowania się zgadza, czy karty były przeliczane, zabezpieczone przed nieuprawnionym wydostaniem się z lokalu wyborczego, czy zostały prawidłowo ostemplowane;
• obserwacji, czy pieczęć jest prawidłowo przechowywana i nikt niepożądany nie ma do niej dostępu;
• konieczności podjęcia działań poprzez kontakt z koordynatorem mężów zaufania, Państwową Komisją Wyborczą bądź policją w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa i braku reakcji przewodniczącego komisji;
• sprawdzania podczas liczenia głosów, czy zgadza się liczba wydanych kart, ustalona przez policzenie podpisów złożonych w spisie wyborców;
• sprawdzania, czy głosy oddane na konkretnych kandydatów zostały przydzielone do odpowiednio pogrupowanych komitetów;
• dopilnowania, czy zapisy protokołu odwzorowują wyniki fizycznego liczenia głosów;
• sporządzania notatek o wszelkich nieprawidłowościach, z uwzględnieniem: dokładnego czasu zdarzenia, miejsca oraz wszelkich istotnych informacji na temat samego zdarzenia.

Praca męża zaufania jest wynagradzana. Mężowi zaufania przysługuje także zwolnienie od pracy.

Obecność męża zaufania w lokalu wyborczym powoduje, że część potencjalnych oszustów wyborczych zrezygnuje z planowanych oszustw w obwodowej komisji, obawiając się ich wykrycia. Należy pamiętać, iż praca mężów zaufania jest potrzebna dla zapewnienia bezpieczeństwa prawidłowości wyborów i ich wyników.