W dzisiejszych czasach opanowanych przez media, internet i różnego rodzaju portale społecznościowe obserwuje się coraz mniejsze zaangażowanie społeczeństwa w politykę i życie społeczne. Pomimo dużej ilości rozwiązań technicznych, organizacyjnych, zapominamy często o naszym konstytucyjnym obowiązku i prawie, czyli możliwości głosowania, a tym samym wybrania naszego przedstawiciela w rządzie.

Demokracja (gr. dḗmos „lud”, krátos „władza” – dosł. „rządy ludu, ludowładztwo”) – to jeden z typów ustroju państwa, zakładający udział obywateli w sprawowaniu władzy. Wybory są jednym z podstawowych mechanizmów demokracji, umożliwiając obywatelom wyłonienie swoich przedstawicieli do organów władzy. Każdy nasz głos daje szanse naszemu kandydatowi na to, by został wybrany i był naszym reprezentantem w rządzie.

Kim jest mąż zaufania?

Aby wybory były sprawiedliwe i uczciwe, możemy jako obywatele podczas ich przeprowadzania przyjąć na siebie funkcję męża zaufania lub obserwatora społecznego. Mężowie zaufania działają w ochronie interesu publicznego, ponieważ ich działalność, a także poświęcenie mają wielkie znaczenie zarówno dla zapewnienia zasady wolnych wyborów, jak i zasady tajności głosowania oraz ich udział pozwala na zaangażowanie się społeczeństwa w proces wyborczy. Praca, a także udział czynny w obserwacji wyborów pozwalają wykryć i udaremnić możliwe nieprawidłowości wyborcze dokonywane w lokalu wyborczym.

Mężowie zaufania to osoby obdarzone zaufaniem kandydatów i ich komitetów wyborczych, którym powierzono odpowiedzialne obowiązki społeczne. Są oni przedstawicielami kandydatów i ich komitetów wyborczych, reprezentującymi ich interesy w czasie głosowania, ustalania wyników głosowania w obwodzie głosowania i ustalania wyników wyborów. Instytucję mężów zaufania reguluje Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy.

Jak wskazano powyżej, aby zrealizować przyznane prawo do obserwacji czynnej wyborów, mężowie zaufania muszą otrzymać stosowne zaświadczenie, które musi być zgodnie ze wzorem określonym przez Państwową Komisję Wyborczą.

Mężowi zaufania wyznaczonemu do obwodowej komisji wyborczej w obwodzie głosowania utworzonym za granicą zaświadczenie może być przekazane, najpóźniej w dniu wyborów, telefaksem lub w formie elektronicznej za pośrednictwem konsula.

Instytucja mężów zaufania nie jest powołana (przez pełnomocnika wyborczego komitetu lub osobę przez niego upoważnioną) do pełnienia nadzoru nad działalnością jedynie obwodowych komisji wyborczych, lecz także do obserwacji prac Państwowej Komisji Wyborczej, okręgowych komisji wyborczych czy terytorialnych komisji wyborczych.

Instytucja mężów zaufania daje możliwość współpracy między organami administracji wyborczej, organami wymiaru sprawiedliwości – Sądem Najwyższym i sądami okręgowymi – a obywatelami. Można stwierdzić, iż decydując się na bycie mężem zaufania, mamy władzę, by kontrolować rzetelność przebiegu głosowania i ważność wyborów, a także reagować na wszystkie nieprawidłowości w pracy członków komisji.

Kto wyznacza mężów zaufania?

Mężowie zaufania są wyznaczani przez pełnomocników wyborczych (lub upoważnione przez nich osoby) komitetów wyborczych, które zarejestrowały kandydatów.

Pełnomocnik wyborczy lub osoba przez niego upoważniona ma prawo wyznaczyć po jednym mężu zaufania do komisji wyborczych.

Jeżeli komitet wyborczy nie zarejestrował kandydatów lub list kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, mężów zaufania reprezentujących ten komitet można wyznaczyć tylko do obwodowych komisji wyborczych na obszarze okręgu, w którym komitet ten zarejestrował kandydata lub listę kandydatów.

Mężowie zaufania danego komitetu wyborczego mogą zmieniać się w ciągu pracy komisji. Dlatego bardzo ważne jest zaplanowanie działania i dnia pracy przez koordynatora mężów zaufania. Należy pamiętać, iż liczenie głosów może okazać się procesem długim i trwać do późnych godzin nocnych, dlatego wskazane jest zaplanowanie dnia obserwacji. Mąż zaufania musi być skupiony i wyczulony na każde nieprawidłowości komisji podczas liczenia głosów, a w związku z tym powinien być wypoczęty. Po zamknięciu lokalu wyborczego po zakończeniu głosowania, mężowie zaufania nie mogą się zmieniać w trakcie czynności komisji związanych z ustalaniem wyników głosowania w obwodzie.

Kto może zostać mężem zaufania?

Mąż zaufania musi mieć czynne prawo wyborcze do Sejmu. Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które najpóźniej w dniu wyborów ukończyły
18 lat, a prawo wyborcze nie zostało im odebrane poprzez prawomocny wyrok sądu lub Trybunału Stanu, a także – co istotne – nie są ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu.

Pełniąc funkcję męża zaufania, nie można jednocześnie:

• kandydować w danych w wyborach;
• być komisarzem wyborczym;
• być pełnomocnikiem wyborczym;
• być pełnomocnikiem finansowym;
• być urzędnikiem wyborczym;
• być członkiem komisji wyborczej.

Jednak nie każda osoba, która spełnia powyższe kryteria i wyrazi taką wolę, zostanie mężem zaufania. Należy pamiętać, że ostateczną decyzję podejmuje pełnomocnik wyborczy i ma on w tym zakresie swobodę doboru.

Mężowie zaufania przed przystąpieniem do swoich czynności przedstawiają przewodniczącemu komisji:

• dokument tożsamości;
• zaświadczenie (jeżeli zaświadczenie wystawiła osoba upoważniona przez pełnomocnika wyborczego, mąż zaufania okazuje również kserokopię tego upoważnienia).

Przewodniczący komisji informuje mężów zaufania o przysługujących im prawach i wskazuje miejsce w lokalu komisji, z którego będą mogli obserwować przebieg czynności wykonywanych przez komisję.

Mąż zaufania może pełnić tę funkcję także poza miejscem swojego stałego zameldowania (czy ujęcia w rejestrze wyborców).

Podczas obecności w lokalu wyborczym mężowie zaufania zobowiązani są do noszenia identyfikatorów. Mogą one zawierać wyłącznie: imię (imiona), nazwisko, funkcję („mąż zaufania”), nazwę komitetu wyborczego, który wyznaczył męża zaufania.

Identyfikatory nie mogą zawierać żadnych elementów kampanii wyborczej. W związku z tym niedopuszczalne jest umieszczanie na nich symbolu graficznego komitetu wyborczego lub partii, która utworzyła ten komitet. Takie identyfikatory dla mężów zaufania zapewniają komitety wyborcze.

Choć celem wprowadzenia instytucji męża zaufania było zachęcenie do brania udziału obywateli w życiu publicznym, to należy pamiętać, iż ma on na celu zapewnienie ochrony realizacji procedur wyborczych przez członków komisji wyborczych, z uwagi na ochronę interesu publicznego, oraz zagwarantowanie nieskrępowanego wyrażania preferencji wyborczych, z zachowaniem zasady tajności.